Przyczyny nieważności małżeństwa

Zainteresowana osoba, która ma zamiar złożyć skargę o stwierdzenie nieważności małżeństwa, musi najpierw uświadomić sobie, na jakiej podstawie prawnej chce to zrobić. Nie wnosi bowiem o orzeczenie rozwodu, jak to ma miejsce w sądzie cywilnym, ale uważa, że jego małżeństwo zostało zawarte nieważnie. Muszą, więc istnieć poważne racje, dotyczące określonej argumentacji przemawiające za takim twierdzeniem.

Kodeks kanoniczny szczegółowo wymienia przyczyny pozwalające na stwierdzenie nieważności małżeństwa. Dzielą się one z jednej strony na przeszkody prawa Bożego i kościelnego, z drugiej zaś na absolutne (zabraniające wszelkich związków) i względne (zabraniające wchodzenia w związek z określonymi osobami). Prawidłowa wykładnia prawa kanonicznego nie zna pojęcia rozwodu kościelnego lub unieważnienia zawartego związku. To, co powszechnie określane jest jako „rozwód kościelny” lub „unieważnienie małżeństwa”, jest w istocie stwierdzeniem, że zawarty związek był od samego początku obciążony na tyle znaczącą wadą, że nigdy nie stał się on wiążący z punktu widzenia Kościoła.

Regulacje kodeksu kanonicznego

Przyczyny nieważności małżeństwa mogące stanowić podstawę tak zwanego rozwodu są uregulowane w kanonach 1083-1094 – gdzie opisane są tzw. „przeszkody zrywające”. Przykładem takiej przeszkody jest niemoc płciowa, zbyt młody wiek osób przystępujących do sakramentu lub pokrewieństwo w linii prostej bądź do 4 stopnia w linii bocznej. Kanony 1095-1107 także opisują przesłanki uprawniające do stwierdzenia, że dany związek był wadliwie zawarty. W takich sprawach często przywołuje się kanon 1095, pkt 3 głoszący, że: „Niezdolni do zawarcia małżeństwa są ci, którzy: z przyczyn natury psychicznej nie są zdolni podjąć istotnych obowiązków małżeńskich.”. Przyczyny natury psychicznej wymienione w tym kanonie są rozumiane jako cechy charakteru – w tym utajone – które uniemożliwiają osobie trwanie w związku. Związek może być uznany za niebyły również wtedy, kiedy potwierdzą się wątpliwości dotyczące formy kanonicznej i uprawnień kapłana towarzyszącego przy sakramencie. Wciąż jednak nie jest to tożsame z „rozwodem” w rozumieniu prawa cywilnego.

Wskazanie podstawy procesu

Tak zwany proces o rozwód kościelny rozpoczyna się od złożenia i rozpatrzenia w sądzie kościelnym skargi powodowej. Opisuje się tam w możliwie największych szczegółach konkretną przyczynę, która ma stanowić podstawę do stwierdzenia nieważności związku. Wybór podstawy powinien być przemyślany, ponieważ to od niej zależy dalszy bieg procesu. Wskazana w skardze podstawa prawna warunkuje dobór świadków oraz materiału dowodowego.

Małżeństwo może zostać nieważnie zawarte z powodu jakieś przeszkody zrywającej kan. 1083 – 1094.

  • wiek młodociany (14 lat dla kobiety i 16 dla mężczyzny)
  • niezdolność płciowa (impotencja)
  • istniejący węzeł małżeński ( małżeństwo z inną osobą)
  • różność religii (ślub z osobą nieochrzczoną)
  • święcenia
  • śluby lub profesja zakonna
  • uprowadzenie
  • przeszkoda występku (małżonkobójstwa)
  • pokrewieństwo (w linii prostej i do 4 stopnia linii bocznej)
  • powinowactwo (w linii prostej)
  • przyzwoitości publicznej
  • pokrewieństwa prawnego (powstałego z adopcji)

Małżeństwo może zostać nieważnie zawarte na skutek braków dotyczących zgody małżeńskiej. Określone zostały przez prawodawcę w kan. 1095-1107

  • brak minimum małżeńskiego poznania
  • pozbawienie używania rozumu
  • poważny brak rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich
  • niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej
  • podstęp przy zawieraniu małżeństwa (umyślne wprowadzenie w błąd)
  • symulacja zgody małżeńskiej
  • wykluczenie któregoś z istotnych przymiotów lub elementów małżeństwa (jedność, nierozerwalność, zrodzenie i wychowanie potomstwa)
  • zawieranie małżeństwa pod warunkiem
  • przymus i bojaźń

Przyczyną nieważności małżeństwa mogą być braki dotyczące formy kanonicznej, a więc sposobu zawierania małżeństwa.

Dotyczy w szczególności kapłana asystującego przy zawieraniu małżeństwa (posiadanie przez niego odpowiedniego upoważnienia), oraz zobowiązanie do zawierania małżeństwa przez katolików według formy kanonicznej.