Pojęcie niezdolności natury psychicznej do zawarcia małżeństwa

Analizując osobowość pod kątem ewentualnej niezdolności do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich, niezbędnym jest zapoznanie się z wymaganiami kodeksowymi w tej materii, dotyczącymi samej istoty małżeństwa, jego celów i przymiotów a co najważniejsze istotnych praw i obowiązków małżeńskich wzajemnie przekazywanych i przyjmowanych. Należy w tej kwestii przybliżyć wymogi prawa kanonicznego w określaniu niezdolności do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich, a także istotnym tematem jest rola, zdania i kompetencje biegłych – powoływanych prze sądy kościelne w momencie prowadzenia spraw o nieważność małżeństwa. Niezbędność zapoznania się z uregulowaniami i wymogami kodeksowymi jest zaznaczana w literaturze psychiatrycznej1.

Wyrażenie woli zawarcia związku małżeńskiego w podstawie mając świadomość czym jest natura małżeństwa oraz prawa i obowiązku z tym związane – jest działaniem niewystarczającym. Niezbędnym jest, aby osoba wyrażająca zgodę na małżeństwo, posiadała przymioty, które umożliwią jej właściwą realizację obowiązków małżeńskich2. Niezdolność natury psychicznej do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich jest definiowana w momencie, kiedy z przyczyn natury psychicznej strona zobowiązania małżeńskiego nie jest w stanie poprawnie zrealizować3.

Prawodawca wskazując na kanon dotyczący niezdolności natury psychicznej, przytacza dwa istotne zagadnienia niezbędne do przeanalizowania tego kanonu. Pierwsza kwestia dotyczy określenia istotnych obowiązków kościelnych a konkretnie które z podejmowanych obowiązków są niezbędne do tego, aby małżeństwo trwało a które mimo ich niezrealizowania nie wpływają na trawnie zgody małżeńskiej4. Druga kwestia dotyczy określenia przyczyn psychicznych, które wpływają na podjęcie obowiązków małżeńskich.

Przyczyny psychiczne niezdolności do zawarcia małżeństwa

Prawodawca kościelny stawia wymagania odnośnie kandydatów do zawarcia sakramentu małżeństwa – nupturienci zobowiązani są do posiadania określonych cech osobowości i prezentowali pewne konkretne postawy5. Właściwe postawy światopoglądowe na życie małżeńskie, minimalna zdolność wobec budowania odpowiedzialnej relacyjności ze współmałżonkiem jest niezbędnym elementem właściwej osobowości. W związku z tym niezbędnym jest opisanie osobowości zaburzonej.

Zdefiniowanie osobowości jest wspólnym zadaniem dla psychologów i kanonistów. Osobowość jest złożeniem pewnych elementów, które są stałe mniej lub bardziej6. Psychologowie przedstawiając opis, dotyczący osobowości człowieka – wskazują temperament, charakter7 popędy, potrzeby, postawy, motywy i wartości kierujące człowiekiem8. Zmiany osobowościowe w sposób dynamiczny podlegają zmianą, dzięki której człowiek się rozwija i kształtuje. Osobowość można nazwać „ciągłym procesem stawania się̨ i realizacji własnych potencjalności”9

1 Majchrzyk Z. Osobowościowe i psychiczne przesłanki niezdolności do małżeństwa w świetle nowych uregulowań kodeksu prawa kanonicznego z 1983 r. Post. Psychiatr. Neurol. 2000; IX, supl. 1 (9): 143–160.
2 W. Góralski, „Matrimonium facit consensus”. Niezdolność konsensualna do zawarcia małżeństwa, „Ateneum Kapłańskie” 148 (2007), z. 1, s. 9.
3 T. Pawluk, Prawo Kanoniczne według Kodeksu JPII, t. III, Olsztyn 1996, s. 159.
4 Por. W. Góralski, Uwagi o niezdolności do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich na kan- wie wyroku Roty Rzymskiej z 21.03.1991 r. c. Doran, „Biuletyn Stowarzyszenia Kanonistów Polskich” 3 (1992), nr 2, s. 31; tenże, Pojęcie „bonum coniugum” (kan. 1055 §1 KPK) w świetle orzecznictwa Roty Rzymskiej, „Roczniki Nauk Prawnych” 5 (1996), s. 77–86.
5 R. Sztychmiler, Znaczenie osobowości kandydata do małżeństwa w świetle obowiązującego Prawa Kanonicznego, „Prawo Kanoniczne” 40 (1997), nr 1–2, s. 208–213.
6 H. Krzysteczko, Osobowość, w: Psychologia dla teologów, red. J. Makselon, Kraków 1990, s. 177.
7 Z. Płużek, Psychologia pastoralna, Kraków 1991, s. 48–50.
8 R. Sztychmiler, Znaczenie osobowości, dz. cyt., s. 203.
9 M. Stepulak, Niedojrzałość jako istotny problem psychologiczny w sprawach dotyczących orzeczenia nieważności małżeństwa, w: Kościelne Prawo Procesowe. Materiały i Studia (Tom II, Wpływ zaburzeń osobowości na kanoniczną zdolność osoby do zawarcia małżeństwa, red.