Działalność procesowa adwokata kościelnego

Analizując zasady prawa rzymskiego, możemy stwierdzić, że mimo upływu wieków zasady prawne – rzymskie są nadal obecne nie tylko w systemie prawa kanonicznego, ale również i w zakresie działań regulowanych przez systemy prawa świeckiego – państwowego wielu krajów europejskich. Potwierdza się w ten sposób teza, dotycząca ukształtowania światopoglądowego dzisiejszej Europy w zakresie prawodawstwa, mianowicie Europa ukształtowała się pod wpływem trzech dziedzin kultury antycznej: filozofii greckiej, chrześcijaństwa i prawa rzymskiego. Powszechność prawa rzymskiego, a przede wszystkim zasady koncepcyjnie zostały utrwalone na sprawiedliwości i naturalnej słuszności, co było istotną kwestią dla Kościoła, który wypracował, na zasadach prawa rzymskiego, system regulacji prawnych obowiązujących w Kościele rzymskokatolickim¹. Kościół, jak wynika z analizy źródeł prawodawczych kościelnych, nie przyjmował wprost przepisów z prawa rzymskiego na zasadach inkorporacji norm prawnych, tworzył analogiczne regulacje prawne w podstawie poglądowej kierując się zasadami prawa rzymskiego.

Aktualnie kwestię udziału adwokata w procesie kanonicznym określa Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 roku promulgowany 25 stycznia 1983 roku. Jeśli chodzi o instrukcję ,,Dignitas Connubií” przepisy w niej zawarte, również określają udział adwokata w procesie małżeńskim². Wiele norm z poprzedniego Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1917 roku, zostało zachowanych w Kodeksie z 1983 roku.

Ogromny wpływ na reformę procedury kanonicznej, w tym również uczestnictwa adwokata w procesach, wywarły postulaty Soboru Watykańskiego II. Zadanie adwokata, które łączy się z urzędem w prawie kanonicznym oddaje łacińskie słowo munus. W języku łacińskim oznacza ono obowiązek, zobowiązanie, urząd, zadanie do spełnienia, służbę lub pracę³. Niekiedy tłumaczone jest, jako powinność publicznego sprawowania urzędu lub funkcji⁴. Obecnie przepisy określające urząd są rozumiane w znaczeniu szerokim, odnoszą się do wszystkich, którzy ten urząd spełniają niezależnie od miejsca i okoliczności. Poprzez takie rozumienie urzędu, nastąpiło dowartościowanie każdej funkcji, spełnianej w Kościele, nie tylko przez osoby duchowne. Funkcje spełniane są przez człowieka, który otrzymał urząd od kompetentnej władzy, dlatego prawa i obowiązki musza być określone dekretem, który go ustanawia, a jednocześnie nadaje⁵.

W Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 roku na oznaczenie instytucji adwokata zostaje użyty termin patronus, czyli obrońca. Potrzeba występowania adwokatów oraz konieczność powołania zespołów adwokatów kościelnych wynika z wprowadzonej do nowego kodeksu normy kan. 1490 zobowiązującej każdy trybunał do ustanowienia „stałych obrońców”, którzy pełniliby zadania adwokata lub pełnomocnika w szczególności w sprawach małżeńskich, dla stron, które chciałyby ich wybrać⁶.

W KPK/ 83 nie wspomina się, kto ustanawia stałych obrońców sądowych. Wydaje się, że kompetentni do tego są: biskup diecezjalny, jego wikariusz sądowy, a dla trybunału między diecezjalnego – zespół biskupów diecezjalnych, którym ten trybunał służy, albo biskup przez nich upoważniony do kierowania trybunałem⁷. Adwokat bardzo często błędnie utożsamiany jest z pełnomocnikiem procesowym. Urzędy te są odrębnymi instytucjami prawnymi. Pojęcie „pełnomocnik” pochodzi od łacińskiego słowa procuratio. Oznacza: mieć staranie o kogoś lub coś, załatwiać lub prowadzić czyjąś sprawę z polecenia⁸. Tak, więc terminem pełnomocnik określa tego, kto w imieniu i zastępstwie jakiejś osoby, na podstawie otrzymanego od niej upoważnienia, spełnia w sądzie czynności procesowe. Pełnomocnik reprezentuje i jednocześnie zastępuje stronę w procesie. Kodeks Prawa Kanonicznego z roku 1917 zawarł w jednym rozdziale zarówno normy dotyczące pełnomocnika procesowego jak i adwokata. Prawodawca zamieścił je w rozdziale: De procuratoribus ad lites et advocatis. W Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 roku przepisy te znajdują się w rozdziale II Księgi VII. Regulacja prawna dotycząca tych dwóch instytucji procesowych jest taka sama. Strona swoją decyzją wprowadza do procesu zarówno swojego adwokata jak i pełnomocnika. Nie ma żadnych przeszkód, aby, jedna osoba była pełnomocnikiem i adwokatem w tym samym procesie i na rzecz tej samej strony⁹.

Według aktualnej normatywy prawnej według KPK/83, strona cieszy się swobodą w wyborze adwokata. Stronie przysługuje prawo ustanowienia równocześnie kilku adwokatów¹⁰. Obligatoryjnie adwokata należy ustanowić w sprawie karnej, w sprawie spornej, jeśli chodzi o małoletnich i w momencie, kiedy jest zagrożone dobro publiczne z wyjątkiem spraw małżeńskich¹¹. W Kodeksie prawa kanonicznego z 1983 roku pozostały bez zmian, w stosunku do ustawodawstwa wcześniejszego, wymagania, które są stawiane kandydatom do adwokatury kościelnej, w zakresie nienaruszonej sławy, wyznania katolickiego, doktoratu z prawa kanonicznego, bądź biegłości w zakresie prawa kanonicznego a także zatwierdzenia przez biskupa diecezjalnego¹². W kan. 1483 postawiono dwa wymagania odnoszące się do adwokatów, aby był pełnoletni i nienaruszonej sławy. Nie ma ograniczeń, co do ich stanu i płci. Tak, więc, adwokatem w sądzie kościelnym może być, duchowny lub świecki, mężczyzna lub kobieta¹³.

Oprócz norm wspólnych dla pełnomocników i adwokatów, oraz zapisów określających konieczność lub potrzebę udziału adwokatów, w KPK/ 83 zamieszczono normy określające sposób powoływania adwokatów oraz ich weryfikowania, zwłaszcza poprzez sprawdzanie ich przygotowania i autentyczności zlecenia. Jak wyżej było wspomniane, aby adwokat kościelny mógł ważnie orędować w sprawie w sądzie, przed objęciem swoich obowiązków, musi uzyskać zatwierdzenie. Także przed podjęciem zadania ma obowiązek złożyć w trybunale autentyczne zlecenie mandatum authenticum¹⁴, które ma być sporządzone w formie- pisemnej i włączone do akt sprawy. Zlecenie ma zawierać własnoręczny podpis strony procesowej, potwierdzony przez proboszcza lub notariusza. Dopuszcza się również zlecenie dzielone ustnie na posiedzeniu sądu, pod warunkiem, ze odpowiednie oświadczenie strony zostało zaprotokołowane¹⁵.

Odwołanie adwokata jest skuteczne, kiedy jest podane do jego wiadomości, a gdy nastąpiło już zawiązanie sporu, należy o odwołaniu powiadomić także sędziego i drugą stronę¹⁶ Kan. 1481 § 1 zawiera normę pomocniczą dla sędziego, dzięki której także w sprawie spornej, może przydzielić stronie adwokata, jeśli uzna jego posługę za stosownie potrzebną. Zachodzić to może np. w sytuacji, gdy strona jest głuchoniema bądź też nie zna języka danego kraju¹⁷. W niektórych sytuacjach, gdy strona nie wybrała adwokata, sędzia dla ochrony sprawiedliwości, może mianować go z urzędu. Powszechnie postuluje się udział adwokata, jako przeciwwagę dla obrońcy węzła¹⁸, co znajduje potwierdzenie w zrównaniu ich uprawnień.

Prawodawca rozszerzył uprawnienia względem wcześniejszego Kodeksu z 1917r., jeśli chodzi o adwokata, ma on prawo być obecny podczas przesłuchania stron, świadków i biegłych, posiada też prawo do zapoznania się z aktami sprawy, chociażby nie były ogłoszone na etapie publikacji akt. Adwokat ma prawo zaznajomić się z dowodami przedłożonymi przez strony¹⁹. Aktualnie adwokat musi być znawcą prawa kanonicznego, co znaczy, że musi być biegłym w prawie. Adwokat zawsze musi działać w interesie dobra osoby, której powierzył swoją posługę, mając na uwadze naukę Kościoła. Obowiązujący Kodeks Prawa Kanonicznego zawiera zapis upoważniający strony do swobodnego wyboru pełnomocnika i adwokata²⁰, strona może także występować i odpowiadać osobiście, chyba, że sędzia uzna posługę pełnomocnika lub adwokata za konieczną.²¹.

Jeżeli wierni zostaną wezwani przed sąd przez kompetentną władzę, mają być sądzeni z zachowaniem przepisów prawa stosowanych ze słusznością. Trybunały powinny posiadać stałych adwokatów – patronów sądowych, ale jest to jedynie propozycja a nie nakaz prawny²². Dzięki nim strony miałyby zagwarantowaną właściwą obronę. Z tej listy adwokatów, zaakceptowanej przez biskupa diecezjalnego, każda zainteresowana strona miałaby możliwość wybrać tego adwokata, który w jej przeświadczeniu najlepiej będzie bronił jej interesu. Żadne racje faktyczne i prawne nie są wystarczającym argumentem za uniemożliwieniem adwokatowi udziału w procesie kanonicznym²³.

Można stwierdzić, że adwokat to osoba posiadająca przepisane i formalnie uznane przez kompetentną władzę kwalifikacje, która na zlecenie strony procesowej okazuje jej pomoc w sporach prawnych przed sądem, poprzez odwołanie się do przepisów prawa. Strony wynajmujące adwokata mogą zapytać o kwalifikacje prawnika w związku z wykonywanym zleceniem. Zasadnym jest stwierdzenie, że prawodawca kościelny wymaga od adwokatów wysokich kwalifikacji w postaci doktoratu z prawa kanonicznego, ze względu na wieloaspektowość poszczególnych czynności adwokackich przewidzianych przez prawodawcę kościelnego.

Adwokat nie jest reprezentantem strony procesowej, ale jej obrońcą. W procesie, a zatem służy jej swoją pomocą techniczną, którą reprezentuje odpowiednie przygotowanie naukowo praktyczne. Zadaniem adwokata powołanego do reprezentacji procesowej strony jest wypełnienie swojego zlecenia poprzez obronę prawa strony procesowej. Adwokat zobowiązany jest zachować w tajemnicy oraz zabezpieczyć przed ujawnieniem lub niepożądanym wykorzystaniem wszystko to, o czym dowiedział się w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych. Adwokat powinien wykonywać swoje czynności według najlepszej woli i wiedzy, z należytą uczciwością, sumiennością i gorliwością. Korzystnie została unormowana kwestia uczestnictwa adwokata w sprawach małżeńskich. Ustawodawcy kościelnemu zależało na tym, aby każdy zainteresowany mógł uregulować swoje życie sakramentalne. Kościół zachęca sam do tego, aby w sprawach dotyczących stwierdzenia nieważności małżeństwa, obecność adwokata była szczególnie aktywna. Dlaczego zatem nie wprowadzić przymus adwokackiego?